Πως μπορώ να αντιληφθώ εάν το παιδί μου είναι στο φάσμα του αυτισμού; Τι πρέπει να κάνω; Που πρέπει να απευθυνθώ;

Γράφει η
Δέσποινα Α. Μπαστάκη
Παιδίατρος – Αναπτυξιολόγος,
Επιστ. Συνεργάτις Παίδων ΜΗΤΕΡΑ

Ο όρος «αυτισμός» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1911, από τον ψυχίατρο Eugen Bleuler, περιγράφοντας την κοινωνική και επικοινωνιακή δυσκολία των ατόμων αυτών με τον κοινωνικό τους περίγυρο. Το 1944 ο αυστριακός παιδίατρος, ο Hans Asperger, περιέγραψε παιδιά με αντίστοιχες διαταραχές, την οποία ονόμασε «Αυτιστική Ψυχοπάθεια της παιδικής ηλικίας». Η διαγνωστική τριάδα των διαταραχών αυτιστικού φάσματος περιεγράφηκε για πρώτη φορά το 1979, από την Lorna Wing στη Μεγάλη Βρετανία. Οι διαταραχές αυτές αφορούν στην κοινωνική αλληλεπίδραση, την κοινωνική επικοινωνία και την στερεότυπη συμπεριφορά.

Έκτοτε μεγάλη πρόοδος έχει συντελεστεί, ειδικά τα τελευταία χρόνια, στον τομέα την Αναπτυξιακής Παιδιατρικής και της Παιδοψυχιατρικής, αναφορικά με τις διαταραχές του Αυτιστικού φάσματος, την επιδημιολογική τους επιτήρηση, τα διαγνωστικά τους κριτήρια, την κλινική τους εικόνα και τη συμπτωματολογία, τις συννοσηρές καταστάσεις, που συχνά τις συνοδεύουν, αλλά και τους τρόπους αποτελεσματικής, θεραπευτικής αντιμετώπισής τους.

Έτσι λοιπόν, τα τελευταία χρόνια είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε άτομα υψηλού κινδύνου νωρίτερα και αποτελεσματικότερα, από ότι στο παρελθόν. Όσο πιο γρήγορα γίνει η αναγνώριση και η οριοθέτηση των ελλειμμάτων, τόσο πρωιμότερα το παιδί και η οικογένεια, του θα τεθούν σε θεραπευτικό πρόγραμμα παρέμβασης και τόσο αποτελεσματικότερη, από άποψη λειτουργικής αποκατάστασης, θα είναι η παρέμβαση αυτή.

Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (CDC) η συχνότητα των διάχυτων διαταραχών της ανάπτυξης (διαταραχών αυτιστικού φάσματος) το 2006 ήταν περίπου 1%, δηλαδή 1 στα 100 άτομα πληρούσε τα κριτήρια της διάγνωσης. Νεότερα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι, το 2016, στις ΗΠΑ τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 1 στα 52 άτομα (1,92%). Αρκετή ετερογένεια υπάρχει, από χώρα σε χώρα και από κράτος σε κράτος, η οποία κατά κύριο λόγο οφείλεται στην επαρκή επιδημιολογική καταγραφή τους.

Δυστυχώς μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν ειδικά αιματολογικά τεστ, που να οδηγήσουν στη διάγνωση του αυτισμού, αν και για κάποιους μικρούς ασθενείς, μπορεί να είναι χρήσιμος ένας μοριακός έλεγχος, λόγω πιθανών συνυπαρχουσών γενετικών προβλημάτων. Αντίθετα τα κριτήρια διάγνωσης βασίζονται στην κλινική παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού, στην ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη (αναπτυξιακά ορόσημα), στις πληροφορίες που παραθέτουν οι γονείς κατά τη λήψη του ιστορικού, αλλά και σε ειδικά αναπτυξιακά τεστ, που χορηγούνται από ειδικούς, μετά από εκπαίδευση και πιστοποίηση.

Αρκετές οικογένειες, ανησυχούν για την επάρκεια των αναπτυξιακών δεξιοτήτων των παιδιών τους. Πολλοί γονείς, τα τελευταία χρόνια, είναι αρκετά ευαισθητοποιημένοι σε θέματα ανάπτυξης, θορυβούνται σχετικά άμεσα και αναζητούν ολοένα και περισσότερο τη γνώμη του ειδικού, για τα θέματα που τους απασχολούν.

Πότε όμως πραγματικά πρέπει να ζητήσω εξειδικευμένη βοήθεια;

Βοήθεια συστήνεται να ζητάμε όταν το παιδί μας:

έχει καθυστέρηση λόγου. Τα περισσότερα παιδία στην ηλικία των 2 ετών χρησιμοποιούν τουλάχιστον 30-50 λέξεις με νόημα και σχηματίζουν προτάσεις με 1-2 λέξεις μαζί.
έχει καθυστέρηση στα αναπτυξιακά ορόσημα, του λόγου, της κίνησης ή των γνωστικών δεξιοτήτων του.
δεν γυρίζει στο όνομά του, δεν δείχνει ενδιαφέρον όταν του μιλούν.
δεν ζητά λεκτικά τα αντικείμενα που επιθυμεί, δεν δείχνει με το δείκτη του χεριού του (η χρήση του δείκτη για την κατάδειξη αντικειμένου κατακτάται στην ηλικία των 9-12 μηνών).
μιλά για τον εαυτό του στο δεύτερο ή στο τρίτο πρόσωπο πχ «θέλεις νερό» ή «ο Κώστας θέλει γάλα».
δεν κοιτάζει αντικείμενα που κάποιος άλλος δείχνει, μοιάζει στον «κόσμο» του.
δεν ενδιαφέρεται ή δεν παίζει με άλλα παιδιά της ηλικίας του.
σειροθετεί τα παιχνίδια του ή δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις λεπτομέρειες των παιχνιδιών ή των αντικειμένων.
αποφεύγει την βλεμματική επαφή ή δεν διατηρεί βλεμματική επαφή, κατά το διάλογο.
δεν αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα των άλλων ή δεν μπορεί να επικοινωνήσει τα δικά του.
ηχολαλεί λέξεις ή φράσεις που ακούει από εσάς, από τα παραμύθια ή από τις διαφημίσεις.

κάνει επαναληπτικές κινήσεις, με τα χέρια του ή με το σώμα του, στερεοτυπικά, μονότονα, για να εκδηλώσει τη χαρά ή τον ενθουσιασμό του.
αντιδρά περίεργα σε οσμές, ήχους, υφές ή γεύσεις.
εμφανίζει σημαντικές δυσκολίες στις αλλαγές του καθημερινού του προγράμματος.
δεν αναγνωρίζει το κοινωνικό πλαίσιο.
χάνει δεξιότητες που είχε προηγουμένως κατακτήσει.

Εάν το παιδί σας εμφανίζει κάποια ή όλα από τα παραπάνω σημεία, ενημερώστε τον παιδίατρό σας, συζητήστε τα σημεία μαζί του και απευθυνθείτε σε ειδικό Αναπτυξιακό Παιδίατρο, όπου και όταν κρίνεται απαραίτητο.

Για να ανήκει ένα παιδί στο φάσμα του αυτισμού θα πρέπει να έχει «διαταραχή στην κοινωνική επικοινωνία, αλλά και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και μονότονα ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες». Συνήθως, οι δυσκολίες αυτές εμφανίζονται στην πρώτη παιδική ηλικία, έως τα 3 έτη, αλλά τα λειτουργικά προβλήματα, που προκύπτουν από τις διαταραχές αυτές, μπορεί να εντοπιστούν αργότερα. Αρκετά άτομα με διαταραχή αυτιστικού φάσματος, εμφανίζουν «συμπτώματα» και από μικρότερες ακόμη ηλικίες, ανάλογα με τη βαρύτητα της κλινικής εικόνας και τη λειτουργικότητα του ατόμου. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα παθογνωμονικά σημεία είναι εμφανή ακόμη και από τη γέννηση.

Η διάγνωση των Διαταραχών Αυτιστικού Φάσματος πρέπει να γίνεται από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας (Αναπτυξιολόγοι, Παιδοψυχίατροι) ή ιδανικά από διεπιστημονική ομάδα ειδικών (Αναπτυξιολόγος, Παιδονευρολόγος, Κλινικός γενετιστής, Ψυχολόγος, Παιδοψυχίατρος, Λογοθεραπευτής, Ειδικός Παιδαγωγός και Εργοθεραπευτής), μιας και αρκετές Νευροαναπτυξιακές διαταραχές έχουν αλληλεπικαλυπτόμενη κλινική συμπτωματολογία.

Ενημερωθείτε για τα σημεία υψηλού κινδύνου! Συζητήστε με τον Παιδίατρο σας, τα αναπτυξιακά ορόσημα του παιδιού σας. Δράστε άμεσα! Επισκεφτείτε τον ειδικό Αναπτυξιακό παιδίατρο (Αναπτυξιολόγο) και συζητήστε τις θεραπευτικές επιλογές που ταιριάζουν καλύτερα με τις αναπτυξιακές ανάγκες του παιδιού σας.