Ο Άι Βασίλης υπάρχει!

Γράφει η
Γκίκα Ελένη
Ψυχολόγος, Εκπαιδεύτρια Διαβήτη
Διευθύντρια, Τμήματος Ψυχικής Υγείας & Ψυχολογικής Υποστήριξης ΜΗΤΕΡΑ

Υπάρχει κάποιος ενήλικας ο οποίος στην παιδική του ηλικία δεν έχει πιστέψει έστω και για μια στιγμή στην ιστορία του Άι Βασίλη;

Η εικόνα του αξιαγάπητου χαμογελαστού παππού, με την μεγάλη κοιλιά, τα άσπρα  γένια και την κόκκινη στολή, αποτελεί το αγαπημένο κλασσικό παραμύθι των παιδιών στους περισσότερους δυτικούς πολιτισμούς. Ο Άγιος Βασίλης, φθάνοντας από τον Βορρά πάνω στο έλκηθρό του που οδηγείται από ταράνδους, εισβάλει στα σπίτια από τις καμινάδες για να μοιράσει  δώρα και χαμόγελα σε εκατομμύρια παιδιά ανά τον κόσμο.

Αυτή την όμορφη ιστορία «μαγεύει» τα μικρά παιδιά που περιμένουν ανυπόμονα να ανοίξουν τα δώρα τους την πρώτη μέρα της νέας χρονιάς. Κάποια στιγμή όμως, έρχεται η ημέρα που είτε από το σχολείο είτε από τα μεγαλύτερα αδέλφια τους μαθαίνουν ότι ο  Άι Βασίλης δεν υπάρχει! Τότε, όχι μόνο το όνειρο γκρεμίζεται, αλλά κλονίζεται και η εμπιστοσύνη προς τους γονείς.

Ποια στάση να υιοθετήσουν οι γονείς απέναντι στο μύθο του Άι Βασίλη;

Οι γονείς χρειάζεται να θυμούνται ότι ο μύθος του Άι Βασίλη εξυπηρετεί πολλές διαφορετικές ανάγκες των παιδιών και μπορεί να λάβει διδακτικό χαρακτήρα εφόσον οι ίδιοι τον παρουσιάσουν με ανάλογο τρόπο. Τι σημαίνει αυτό; Για τα μικρά παιδιά ο Άι Βασίλης συμβολίζει τον ερχομό των Χριστουγέννων, δίνει σάρκα και οστά στη μαγεία των γιορτών και ενισχύει την χαρούμενη ατμόσφαιρα. Πιστεύοντας στον Άι Βασίλη τα παιδιά βρίσκουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τη φαντασία τους, να καλλιεργήσουν τη δημιουργική τους σκέψη, να επινοήσουν καινούρια παιχνίδια, να ταξιδέψουν σε ένα κόσμο ξεχωριστό, πολύ μακριά από τον πραγματικό. Η γλυκιά φιγούρα του καλοκάγαθου άνδρα διαμορφώνεται από τα παιδιά, σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες και εσωτερικές επιθυμίες και εκφράζει κάθε φορά κομμάτια του ψυχισμού τους που δε μπορούν να σχηματοποιηθούν με άλλους τρόπους.

Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που ο μύθος του Άι Βασίλη επηρεάζεται από τα σύγχρονα υπερκαταναλωτικά πρότυπα και γίνεται για τα παιδιά ένας τρόπος να απαιτήσουν μια υλική ενίσχυση, μια ανταμοιβή, επειδή είχαν καλή συμπεριφορά τη χρονιά που πέρασε. Σε αυτό το σημείο, οι γονείς οφείλουν να παρέμβουν και να μάθουν στα παιδιά μέσα από παιχνίδια, εκδρομές, συζητήσεις, οικογενειακές συγκεντρώσεις, το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων! Μπορούν, με αφορμή τον ερχομό του Άι Βασίλη, να προγραμματίσουν διασκεδαστικές οικογενειακές δραστηριότητες οι οποίες θα ενισχύσουν τους δεσμούς των μελών της οικογένειας και θα δημιουργήσουν στο παιδί την αίσθηση της ασφάλειας.

Τέτοιες δραστηριότητες θα ήταν, για παράδειγμα, το στόλισμα του σπιτιού, το ψήσιμο γλυκών για τον Άι Βασίλη, η επίσκεψη σε θεματικά πάρκα, οι δωρεές κάθε τύπου σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς για παιδιά και άπορες οικογένειες. Οι γονείς μπορούν με αυτό τον τρόπο να ενισχύουν τις καλές συμπεριφορές των παιδιών τους, καλλιεργώντας τα εσωτερικά τους κίνητρα και περιορίζοντας το συνεχές κυνήγι για εξωτερική υλική επιβράβευση. Μπορούν, έτσι, να προσδώσουν στο μύθο του Άι Βασίλη διδακτική ισχύ και να επικοινωνήσουν σημαντικά μηνύματα για την ανατροφή των παιδιών. Στο μυθικό πρόσωπο του Άι Βασίλη μπορεί να υπερτονιστούν αξίες όπως η δικαιοσύνη, η γενναιοδωρία, το «μοίρασμα», το «νοιάξιμο» και η αλληλεγγύη.

Τι γίνεται με τα δώρα που φέρνει ο Άι Βασίλης;

Οι γονείς θα πρέπει να έχουν κατά νου ότι ο Άι Βασίλης φέρνει τα δώρα που θέλει το παιδί και όχι αυτά που θέλουν εκείνοι! Ωστόσο, είναι γεγονός ότι πολλές φορές οι γονείς έρχονται σε δύσκολη θέση καθότι για διάφορους λόγους δεν μπορούν να ικανοποιήσουν την επιθυμία του παιδιού τους. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να επιστρατεύσουν την φαντασία τους και την διπλωματική τους ικανότητα για να λυθεί το πρόβλημα και να ικανοποιηθεί το παιδί. Καλό είναι την πρωτοχρονιά τα παιδιά να δέχονται μόνο το δώρο του Άι Βασίλη, για να μπορέσουν να το χαρούν και να το εκτιμήσουν περισσότερο και για να μην υπάρξει σύγκριση ανάμεσα στο δικό τους δώρο και στο δώρο του Άι Βασίλη. Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για τους γονείς να κάνουν δώρα. Άλλωστε, από κάποια ηλικία και μετά ο μύθος καταρρίπτεται και  μόνο εκείνοι θα προσφέρουν πια δώρα.

Οφείλουμε απαραίτητα να πούμε την αλήθεια στα παιδιά;

Όχι! Τα μικρά παιδιά ζουν σε ένα κόσμο ημι-πραγματικό, ημι-φανταστικό, γεμάτο νεράιδες, δράκους, σκύλους που μιλάνε, ήρωες από κινούμενα σχέδια. Η ανάγκη της μαγείας και της φαντασίας αποτελεί ένα είδος προστασίας από την σκληρή πραγματικότητα του κόσμου στον οποίο ζούμε. Δεν υπάρχει λόγος να τα «προσγειώσουμε» βίαια όταν είναι ακόμη μικρά. Άραγε, με την ίδια λογική τους λέμε ψέματα όταν διαβάζουμε ένα παραμύθι ή όταν βλέπουν κινούμενα σχέδια; Όπως αναφέραμε και παραπάνω, το να επιτρέπουμε στα παιδιά να πιστεύουν σε φανταστικούς χαρακτήρες ενισχύει τη φαντασία τους και τη δημιουργική τους σκέψη, προωθώντας καταλυτικά τη γνωστική και κοινωνική τους ανάπτυξη! Δεν είναι καθόλου τυχαίο, πως οι ειδικοί ψυχικής υγείας χρησιμοποιούν κατά κόρον τη δραματοθεραπεία και τη φαντασιακή έκφραση όταν έρχονται αντιμέτωποι με πληθυσμούς μικρών παιδιών. Μέσα από παιχνίδια ρόλων, μέσα από την ταύτιση με τους ήρωες των παραμυθιών και των κινουμένων σχεδίων, τα παιδιά εξετάζουν εναλλακτικές διαστάσεις της πραγματικότητας, εξερευνούν δυσάρεστες εμπειρίες της ζωής τους και αντιμετωπίζουν από το ασφαλές και γνώριμο περιβάλλον του παιχνιδιού προβληματικές καταστάσεις που βιώνουν.

Μερικές φορές, ωστόσο, είναι δύσκολο να πιστέψουν στο μύθο!

Σίγουρα σκέπτεστε ότι η ιστορία του Άι Βασίλη είναι δύσκολο να γίνει πιστευτή! Ωστόσο, ένας χοντρούλης παππούς ο οποίος διασχίζει όλο τον κόσμο με το έλκηθρο του και τους ταράνδους του και μοιράζει δώρα μέσα σε μια νύχτα σε όλα τα παιδιά του κόσμου δεν είναι κάτι το ακατόρθωτο!  Εάν το παιδί ξαφνιαστεί όταν δει 5 Άι Βασίληδες, σε έναν εμπορικό δρόμο τις γιορτινές μέρες, εξηγήστε του ότι πρόκειται για ανθρώπους που μεταμφιέζονται και πως ο αληθινός, δεν έρχεται παρά μόνο, όταν τα παιδιά κοιμούνται.

 Στα 6 του χρόνια το παιδί σας πιστεύει ακόμη στον Άγιο Βασίλη.

Το παιδί σας έχει προφανώς πολύ πλούσια φαντασία και δεν παρασύρεται από τα μηνύματα της πραγματικότητας που θα μπορούσαν να το οδηγήσουν στην αμφιβολία. Για εκείνο ο  Άι Βασίλης υπάρχει! Πιστεύει πραγματικά ή έχει ανάγκη να συνεχίζει να πιστεύει; Δεν έχει σημασία. Το σημαντικό είναι να σεβαστούμε την πίστη του και να αφήσουμε να έρθει φυσιολογικά η στιγμή που θα σας κάνει ερωτήσεις. Εξάλλου, σύμφωνα με την Αναπτυξιακή Ψυχολογία, τα παιδιά από τα 2 έως περίπου τα 8 τους έτη χρησιμοποιούν τη λεγόμενη «μαγική σκέψη». Τι είναι όμως η «μαγική σκέψη»; Πρόκειται για μια τάση που παρατηρείται στα παιδιά της παραπάνω ηλικιακής ομάδας να δημιουργούν σχέσεις αιτίας-αποτελέσματος, χωρίς αυτή η σύνδεση να δικαιολογείται λογικά από την εμπειρία.

Οι γονείς που διατηρούν έμπρακτα, δηλαδή με δραστηριότητες και παραμύθια, τον μύθο του Άι Βασίλη προφανώς θα έχουν παιδιά που ίσως να τον πιστεύουν μέχρι μεγαλύτερη ηλικία. Δεν είναι επομένως απαραίτητο οι γονείς να αποφασίσουν πότε θα αποκαλύψουν το «μυστικό». Θα έρθει η στιγμή που από μόνο του το παιδί θα αρχίσει να εγκαταλείπει τη «μαγική σκέψη» και να υιοθετεί ένα πιο λογικό-αναλυτικό τόπο σκέψης. Τότε είναι που θα έρθει αντιμέτωπο αντιφάσεις και ασυνέπειες στο μύθο του Άι Βασίλη και θα θελήσει από μόνο του να ρωτήσει για αυτόν.

Πότε και πώς αποκαλύπτουμε την αλήθεια;

Διακρίνουμε συνήθως 3 περιπτώσεις που μπορείτε να αντιμετωπίσετε:

1. Το παιδί είναι μικρό και κάποιο μεγαλύτερο του δηλώνει ότι ο Άι Βασίλης δεν υπάρχει. Εάν αισθάνεστε ότι είναι λυπημένο, βεβαιώστε το λέγοντας του ότι ακόμα και αν κάποιος δεν πιστεύει, εσείς πιστεύετε και σέβεστε αυτή την παράδοση. Συνήθως, με αυτή την εξήγηση το παιδί  μένει ικανοποιημένο.
2. Το παιδί είναι μεγαλύτερο και ξεκινά να κάνει ερωτήσεις: έχει ήδη κάποιες αμφιβολίες, για να μην πούμε ότι τα έχει καταλάβει όλα. Αν βρίσκεται στην ηλικία περίπου των 7-8 ετών, θα απογοητευτεί αν του επιβεβαιώσετε κάποιους φόβους, αλλά είναι προτιμότερο από το να αισθανθεί «ανόητο», γιατί κανείς πλέον στην τάξη του δεν πιστεύει.
3. Συνεχίζει να πιστεύει πέραν της ηλικίας των 7 ετών: κινδυνεύει να πέσει σύντομα «θύμα» κοροϊδίας από κάποιο συμμαθητή και τότε λογικό είναι να θυμώσει μαζί σας που δεν του αποκαλύψατε την αλήθεια. Ακόμη και αν αισθάνεται ακόμη την ανάγκη να πιστεύει, γνωρίζει κατά βάθος ότι εσείς δεν το πιστεύετε. Ξεκινήστε να μιλάτε υποθετικά (π.χ.: οι άνθρωποι δεν μπορούν να διασχίζουν τον ουρανό με έλκηθρο, ή πάλι πως είναι δυνατόν να χωρέσει ένας άνθρωπος σε μια καμινάδα….).

Σε κάθε περίπτωση, εφόσον του αποκαλύψετε την αλήθεια, σκεφθείτε να την εντάξετε σε μια οικογενειακή ιστορία. Εξηγείστε ότι και εσείς πιστεύατε όταν ήσασταν μικροί και ότι βρίσκετε καταπληκτική την ιστορία του Άι Βασίλη ή πως θέλατε να ξαναζήσετε αυτή τη μαγεία μαζί του. Δώστε του να καταλάβει ότι δεν πρέπει να το πει στα μικρότερα αδέλφια του, αλλά να συμμετέχει στο παιχνίδι, και ότι, όπως και εσείς, θα κάνει το ίδιο με τα παιδιά του. Θα λατρέψει να αισθανθεί φύλακας ενός σημαντικού μυστικού, προστάτης ενός υπέροχου μύθου. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί κάνει ένα βήμα προς τον κόσμο των ενηλίκων. Ενδόμυχα θα κατανοήσει ότι η ιστορία του Άγιου Βασίλη δεν αποτελεί ένα ψέμα με την έννοια της φυγής από την πραγματικότητα, αλλά έναν μύθο που μας κάνει να ονειρευόμαστε.