Κάπνισμα: Μια «πολυοργανική» μάστιγα

Για τους περισσότερους, το κάπνισμα κατά βάση συνδέεται με τον καρκίνο των πνευμόνων, αλλά αυτή είναι μόνο μία από τις πολλές και σοβαρές βλάβες που μπορεί να προκαλέσει στην υγεία μας. Ουσιαστικά, το κάπνισμα (τόσο το ενεργητικό όσο και το παθητικό) μπορεί να πλήξει κάθε σημείο του οργανισμού μας. Ποιες είναι, λοιπόν, οι πραγματικές επιπτώσεις του καπνίσματος;

Γράφει η
Ελευθερία Κρικέλη
Παθολόγος, Διευθύντρια Α’ Παθολογικής Κλινικής ΜΗΤΕΡΑ

Το κάπνισμα, ενεργητικό ή παθητικό, ορίζεται ως χρόνια νόσος με χαρακτήρα «επιδημίας». Πλήττει σχεδόν όλα τα όργανα του σώματος προκαλώντας πληθώρα σοβαρών ασθενειών και βλάπτοντας την υγεία γενικότερα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) θεωρεί το κάπνισμα ως την πρώτη αιτία θανάτου, η οποία είναι αναστρέψιμη και έχει δυνατότητες πρόληψης, παρά τον εθισμό που προκαλεί.

Ο ΠΟΥ εκτιμά ότι το 1/3 του παγκόσμιου ενήλικου πληθυσμού, δηλαδή 1,2 δισ. άνθρωποι, είναι καπνιστές. Οι μισοί από αυτούς θα πεθάνουν από αίτιο που σχετίζεται με το κάπνισμα. Σύμφωνα με έκθεση της Ε.Ε., 1 στους 7 θανάτους οφείλεται στο κάπνισμα. Επιπλέον δεκάδες χιλιάδες μη καπνίζοντες πεθαίνουν λόγω παθητικού καπνίσματος, ενώ πολλά εκατομμύρια συνανθρώπων μας πάσχουν από νοσήματα που επιδεινώνονται με την εισπνοή καπνού.

Για να γίνει αντιληπτό πόσο σοβαρή είναι η επιδημία καπνίσματος και πόσους θανάτους προκαλεί, αρκεί να αναφερθεί ότι:
• Το 50% των καπνιστών θα αποβιώσουν πρόωρα λόγω ασθενειών σχετικών με το κάπνισμα.
• Οι μισοί από αυτούς τους θανάτους θα συμβούν στις ηλικίες 35-69 ετών.
• Η απώλεια προσδόκιμου ζωής των καπνιστών υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε 20-25 χρόνια σε σχέση με τους μη καπνιστές.
• Το κάπνισμα προκαλεί βλάβες σε όλα σχεδόν τα όργανα του ανθρώπινου σώματος και είναι η κυριότερη αιτία θανάτου που μπορεί να προληφθεί.
• Το κάπνισμα προκαλεί περισσότερους θανάτους λόγω καρδιαγγειακών και πνευμονικών νοσημάτων παρά λόγω καρκίνου.
• Οι θάνατοι που οφείλονται στο κάπνισμα είναι περισσότεροι από αυτούς που καταγράφονται από όπλα, από τα ναρκωτικά, από αυτοκτονίες, από το AIDS και από αυτοκινητιστικά ατυχήματα.
• Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 2020 οι θάνατοι που σχετίζονται με το κάπνισμα θα έχουν αυξηθεί σε 10.000.000 ετησίως.
• Αποτελεί μείζονα παράγοντα κινδύνου σε 8 από τις 16 κύριες αιτίες θανάτου ανθρώπων ηλικίας κάτω των 65 ετών.

Επικίνδυνα συστατικά

Κύριες ουσίες ενός τσιγάρου είναι η πίσσα, που είναι τοξική, και η νικοτίνη, που προκαλεί εθισμό. Κάθε τσιγάρο, όμως, περιέχει ακόμα 7.000 χημικές ουσίες, εκ των οποίων περισσότερες από 250 είναι τοξικές και 69 είναι γνωστές καρκινογόνες.
Οι καρκινογόνες ουσίες που προκύπτουν από την καύση του τσιγάρου είναι διάφοροι αρωματικοί υδρογονάνθρακες. Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν γενικά ότι η πίσσα (που προκαλεί καρκίνο) και η νικοτίνη (που προκαλεί εθισμό) είναι και τα μόνα συστατικά του τσιγάρου. Ελάχιστοι έχουν υπόψη τους και κάποιες από τις άλλες ουσίες που περιέχονται στον καπνό. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές (ανάμεσα στις χιλιάδες που εισπνέει και εισάγει στον οργανισμό του ο καπνιστής με το κάπνισμα κάθε τσιγάρου του):

• Ακετόνη: ουσία που υπάρχει και στα καθαριστικά των νυχιών, το γνωστό ασετόν.
• Αμμωνία: ουσία που χρησιμοποιείται στα καθαριστικά πατωμάτων και προστίθεται στα τσιγάρα για να αυξήσει την απορρόφηση της νικοτίνης.
• Αρσενικό: το γνωστό δηλητήριο, που χρησιμοποιείται και στα ποντικοφάρμακα.
• Μονοξείδιο του άνθρακα: βασικό συστατικό των καυσαερίων, που δεσμεύει την αιμοσφαιρίνη και στερεί οξυγόνο από τα κύτταρα.
• Ανιλίνη: βασικό χημικό συστατικό των χρωμάτων.
• Ναφθαλίνη: η γνωστή ουσία που χρησιμοποιούμε για την προστασία των ρούχων από το σκώρο.
• Κυανιούχες ενώσεις.
• Προπάνιο.
• Μεθάνιο.
• Φορμαλδεΰδη: γνωστή καρκινογόνος ουσία.
• Ραδιενεργά κατάλοιπα: από τη μόλυνση των καλλιεργειών.
• Μυρμηκικό οξύ.
• Λευκαντικές ουσίες.
Ειδικά για τη νικοτίνη, να αναφέρουμε ότι προκαλεί:
• Αύξηση της αρτηριακής πίεσης.
• Αύξηση της καρδιακής συχνότητας.
• Στένωση αρτηριών και αγγειοσύσπαση στεφανιαίων και περιφερικών αγγείων.
• Αντίσταση στην ινσουλίνη.
• Δυσμενή επίδραση στα λιπίδια.
• Στυτική δυσλειτουργία.
• Τερατογένεση εμβρύου.
• Επιτάχυνση της αθηροσκλήρωσης.
• Καρκίνο.

Τσιγάρο και εγκυμοσύνη

Παρότι είναι γνωστό ότι το κάπνισμα προκαλεί σοβαρότατα προβλήματα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, το ποσοστό των εγκύων που καπνίζουν φθάνει το 11%. Πλην των προβλημάτων που προκαλεί στη μέλλουσα μητέρα, το κάπνισμα επηρεάζει βαρύτατα το έμβρυο/νεογνό. Ειδικά στην εγκυμοσύνη, το κάπνισμα:

• Αυξάνει τον κίνδυνο αποβολής κατά 14%.
• Αυξάνει τη θνησιγένεια του εμβρύου.
• Ευθύνεται για τη μείωση του σωματικού βάρους του νεογνού (κατά 20%-30%).
• Επηρεάζει την πνευμονική λειτουργία του νεογνού.
• Αυξάνει την πιθανότητα για το σύνδρομο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου.
• Ευθύνεται για διάφορα αναπτυξιακά σύνδρομα.

Το παθητικό κάπνισμα

Παθητικό κάπνισμα αποκαλείται η έκθεση των μη καπνιστών σε κλειστό χώρο καπνιζόντων. Ο εισπνεόμενος και εκπνεόμενος καπνός των καπνιστών (καπνός κεντρικής ροής) σε κλειστό χώρο και ο καπνός που βγαίνει από το αναμμένο τσιγάρο (περιφερική ροή) προκαλούν σοβαρά προβλήματα υγείας στους μη καπνιστές που τον εισπνέουν και βρίσκονται στον ίδιο χώρο.

Από τις βλαβερές ουσίες του καπνού μόλις το 26% μένει στο φίλτρο. Το 28% εισπνέεται από τον καπνιστή, ενώ το 46% διαχέεται στον αέρα και περιέχει πάνω από 50 καρκινογόνες ουσίες. Το κάπνισμα αποτελεί την κυριότερη πηγή ρύπανσης του αέρα εσωτερικών χώρων, αλλά και την τρίτη αιτία θνησιμότητας που μπορεί να προληφθεί.
Η περιβαλλοντική έκθεση στον καπνό συνδέεται αιτιολογικά με αύξηση της νοσηρότητας και θνησιμότητας από στεφανιαία νόσο κατά 25%-30%. Το παθητικό κάπνισμα αυξάνει το σχετικό κίνδυνο για όλα τα βασικά νοσήματα που σχετίζονται με το κάπνισμα. Ειδικότερα:

• Στα παιδιά: προκαλεί ωτίτιδες – ρινικά συμπτώματα, άσθμα, βρογχίτιδες, πνευμονία, επιπεφυκίτιδες, κεφαλαλγίες, επιδρά ανασταλτικά στη μαθησιακή ανάπτυξη και συμπεριφορά.
• Στις εγκύους: αυξάνει την πιθανότητα αυτόματης αποβολής, αυξάνει την πιθανότητα συνδρόμου αιφνίδιου θανάτου, μειώνει το βάρος γέννησης του παιδιού.
• Στους ενήλικες: αυξάνει τον κίνδυνο κατά 20%-30% για καρδιαγγειακά νοσήματα, για εγκεφαλικά επεισόδια και για Ca πνεύμονα – παραρρινίων.
Το παθητικό κάπνισμα δεν είναι απλά μια ενόχληση γι’ αυτούς που δεν καπνίζουν. Είναι μία νοσηρή κατάσταση που βλάπτει και σκοτώνει ανθρώπους, οι οποίοι άθελά τους εισπνέουν τις τοξικές και καρκινογόνες ουσίες που περιέχονται στον καπνό του τσιγάρου, του πούρου, της πίπας.
Δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως υποβάλλονται στο παθητικό κάπνισμα και οι θάνατοι που οφείλονται σ’ αυτό ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Τα πορίσματα αυτά δεν είναι αυθαίρετα. Προέρχονται από συνέδριο 29 εμπειρογνωμόνων 12 χωρών, οι οποίοι εξέτασαν 50 ιατρικές έρευνες σχετικές με το θέμα. Οι εργασίες αυτές ελέγχονται από τον ΠΟΥ.

Μέσω του παθητικού καπνίσματος, οι μη καπνιστές εισπνέουν τις ίδιες καρκινογόνες και τοξικές ουσίες που εισπνέουν οι καπνιστές, οι οποίες μετρώνται στα ούρα και το αίμα, ενώ μπορούν να ξεπεράσουν κατά πολύ τη μόλυνση από τη ρύπανση του περιβάλλοντος από τα αυτοκίνητα.

Η εικόνα στην Ελλάδα

Δυστυχώς, η Ελλάδα είναι πρώτη στην κατανάλωση τσιγάρων όχι μόνο μεταξύ των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και μεταξύ όλων των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ, με αυξανόμενη συχνότητα καπνίσματος (εν αντιθέσει με τις άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, όπου καταγράφεται μείωση 50%). Για τη θλιβερή αυτή πρωτιά, αρκεί να αναφερθεί ότι:
• Το 38,2% του γενικού πληθυσμού είναι καπνιστές.
• Το 51,2% των ανδρών και το 25,7% των γυναικών είναι καπνιστές και μάλιστα στις πιο παραγωγικές ηλικίες (25-44 ετών).
• Η πλειονότητα των καπνιστών αρχίζει το κάπνισμα πριν από τα 25.
• Από πλευράς υγείας και απώλειας παραγωγικότητας, έχει υπολογιστεί ότι η χώρα χάνει περίπου 2,14 δισ. ευρώ ετησίως.
• 20.000 Έλληνες πεθαίνουν ετησίως από νοσήματα που έχουν σχέση με το κάπνισμα.

Απόφαση ζωής

Πολλοί καπνιστές, για να δικαιολογήσουν τη βλαβερή (για τους ίδιους και τους άλλους) συνήθειά τους, επικαλούνται το επιχείρημα «Τα πάντα γύρω μας είναι μολυσμένα, ο αέρας που αναπνέουμε, τα τρόφιμα που τρώμε, το νερό που πίνουμε. Το τσιγάρο μας μάρανε;». Κι όμως: ακόμα κι αν αθροιστούν όλες οι τοξικές επιδράσεις του περιβάλλοντος, δεν φθάνουν για να ισοφαρίσουν την τοξική δράση του τσιγάρου!

Κανείς, βέβαια, δεν αρνείται το γεγονός ότι ακόμα κι ένας καπνιστής μπορεί να φθάσει σε βαθιά γηρατειά, έστω και ασθμαίνοντας. Όμως, αυτό είναι η μικρή εξαίρεση ενός κανόνα: αν κάποιος προσπαθήσει να εντάξει τον εαυτό του σ’ αυτήν τη μικρή εξαίρεση, απλώς αρνείται την πραγματικότητα.
Ως τελευταίο επιχείρημα για να κόψει κάποιος το κάπνισμα, αρκεί να αναφέρουμε ότι η διακοπή του καπνίσματος πριν από την ηλικία των 40, μειώνει τη θνησιμότητα από το κάπνισμα κατά 90%.

Η Α’ Παθολογική Κλινική ασχολείται με ευρύ φάσμα υπηρεσιών και λειτουργεί σύμφωνα με τα πρότυπα κορυφαίων νοσοκομείων της Ευρώπης και των ΗΠΑ.

Στην εύρυθμη λειτουργία της κλινικής εμπεριέχεται, συνεχής μετεκπαίδευση των ιατρών της που περιλαμβάνει ανασκοπήσεις και σύγχρονες γνώσεις και αντιλήψεις με βάση την πλέον πρόσφατη βιβλιογραφία.