Ενδομητρίωση: ότι πρέπει να γνωρίζετε!

Η ενδομητρίωση είναι μία πάθηση όπου τα κύτταρα εσωτερικού της μήτρας βρίσκονται σε τοποθεσίες εκτός αυτής, όπως μέσα στην κοιλιά. Τα κύτταρα αυτά τα οποία έχουν εμφυτευτεί μέσα στη κοιλιά κάνουν με τον ορμονολογικό κύκλο της γυναίκας εμμηνορυσία-περιόδους εσωτερικά στην κοιλιά με αποτέλεσμα ποσότητα αίματος να εγκλωβίζεται δημιουργώντας φλεγμονή, πόνο και δημιουργία ουλώδη ιστού-ίνωσης. Αυτό δημιουργεί την εικόνα της τυπικής ενδομητρίωσης στο εσωτερικό κάλυμμα της κοιλιάς που λέγεται περιτόναιο αλλά και τη κυστική μορφή αυτής στις ωοθήκες όπου ονομάζονται σοκολατοειδείς ενδομητριωσικές κύστεις.

Γράφει ο
Ιωάννης Κουτουκός
Μαιευτήρας – Γυναικολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης ΜΗΤΕΡΑ

Πιο συχνά απαντάται η ενδομητρίωση στη κάτω κοιλιά – στη γυναικεία πύελο γύρω από τις ωοθήκες, τις σάλπιγγες, έξω από τη μήτρα στους συνδέσμους που συγκρατούν τη μήτρα στη θέση της, γύρω από το έντερο αλλά και την ουροδόχο κύστη, τον κόλπο. Επίσης μπορεί να βρεθεί μέσα στο τοίχωμα της μήτρας, βαθειά δημιουργώντας μια επώδυνη κατάσταση που λέγεται αδενομύωση. Σπανίως μπορεί να βρεθεί σε άλλα σημεία απομακρυσμένα στο σώμα όπως το δέρμα, τα μάτια, την σπονδυλική στήλη, τους πνεύμονες και τον εγκέφαλο.

Γιατί δημιουργείται η ενδομητρίωση;
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει αποδεδειγμένη αιτιολογία για την ενδομητρίωση. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για την δημιουργία της πάθησης.

Θεωρία της παλίνδρομου εμμηνορρυσίας
Με βάση αυτή τη θεωρία η περίοδος από το εσωτερικό της μήτρας αντί να βγαίνει μόνο έξω διαμέσου του κόλπου, βγαίνει διαμέσου των σαλπίγγων προς την κοιλιά. Ο ιστός, δηλαδή τα κύτταρα μαζί με το αίμα βρίσκονται πλέον στην περιτοναϊκή κοιλότητα (μέσα στην κοιλιά) όπου εμφυτεύονται και αναπτύσσονται. Οι περισσότερες γυναίκες έχουν παλίνδρομο εμμηνορρυσία (αίμα στη κοιλιά μετά την έμμηνο ρύση) παρόλα αυτά έχουν τη δυνατότητα να ανταπεξέρχονται σε αυτή τη φλεγμονώδη κατάσταση και να καθαρίζουν τα κύτταρα αυτά από τον οργανισμό τους. Η θεωρία αυτή δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί παρατηρείται ενδομητρίωση σε κάποιες γυναίκες αφού πραγματοποιήσουν ολική αφαίρεση των γυναικολογικών οργάνων ή γιατί παρατηρείται ενδομητρίωση σε μερικές γυναίκες που παίρνουν οιστρογονική ορμονοθεραπεία εξωγενώς (φαρμακευτική).
Λεμφογενής ή αιματογενής διασπορά
Αυτή η θεωρία υποστηρίζει ότι τα κύτταρα του ενδομητρικού ιστού μεταφέρονται διαμέσου της λέμφου ή του αίματος σε απομακρυσμένα σημεία και μπορεί να εξηγήσει τις απομακρυσμένες μεταστάσεις που κάνει η ενδομητρίωση στα μάτια στον εγκέφαλο.
Γενετική προδιάθεση στην ενδομητρίωση
Η θεωρία αυτή υποστηρίζει μια γενετική κατανομή της πάθησης, δηλαδή ότι η ενδομητρίωση «τρέχει» στις οικογένειες και γι΄ αυτό το λόγο παρατηρούνται συγγενικά πρόσωπα με ενδομητρίωση πιο συχνά απ’ ότι σε σποραδικές καταστάσεις.
Θεωρία ανοσολογικής διαταραχής
Κατ’ αυτή τη θεωρία το ανοσολογικό σύστημα κάποιων γυναικών δεν μπορεί να καταπολεμήσει την ύπαρξη της ενδομητρίωσης, παρόλα αυτά δεν γνωρίζουμε αν αυτός είναι ο λόγος όπου η ενδομητρίωση ή τα κύτταρα του ενδομητρικού ιστού παραμένουν στον οργανισμό ή εάν η ενδομητρίωση δημιουργεί μια φλεγμονή που ρίχνει το ανοσοποιητικό σύστημα της γυναίκας.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες (όπως η διοξίνη)
Κατ’ αυτή τη θεωρία παράγοντες όπως η διοξίνη επηρεάζουν τον οργανισμό και το ανοσοποιητικό σύστημα καθώς και το αναπαραγωγικό σύστημα και παράγουν ενδομητρίωση. Μελέτες σε ζώα έδειξαν ότι όταν αυτά ήταν εκτεθειμένα σε μεγάλα επίπεδα διοξίνης ανέπτυξαν ενδομητρίωση. Παρ’ όλα αυτά η θεωρία αυτή δεν έχει αποδειχτεί σε ανθρώπους.
Θεωρία της μεταπλασίας
Αποτελεί και την πιο πρόσφατη θεωρία όπου τα κύτταρα που ουσιαστικά εμφυτεύονται και παρατηρούνται μέσα στην κοιλιά από το ενδομήτριο, δηλαδή το εσωτερικό της μήτρας με παλίνδρομη εμμηνορρυσία (όπως περιγράφηκε παραπάνω) ή με άλλους τρόπους μετατρέπονται σε κύτταρα άλλου τύπου. Η διαδικασία αυτή λέγεται μεταπλασία. Η μεταπλασία συμβαίνει συνήθως σε απάντηση του οργανισμού σε φλεγμονή επιτρέποντας στα κύτταρα να προσαρμοστούν καλύτερα στο περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται. Αυτή η θεωρία μπορεί να εξηγήσει γιατί κύτταρα από το ενδομήτριο που βρίσκονται μέσα στην κοιλιά σε κάποιες γυναίκες κάνουν ενδομητρίωση ενώ σε άλλες δεν κάνουν. Επίσης γιατί μπορούν να δουν ενδομητρίωση γυναίκες χωρίς μήτρα ή κάποιες που λαμβάνουν ορμονικά οιστρογονικά σκευάσματα. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτή η αλλαγή των κυττάρων (μεταπλασία) συμβαίνει στην εμβρυική φάση ανάπτυξης του οργανισμού, δηλαδή ενδομήτρια όταν το έμβρυο προσχηματίζεται. Άλλοι πιστεύουν ότι σε μερικούς ενήλικες διατηρείται η δυνατότητα που είχαν ως έμβρυα να μετατρέπουν τα κύτταρά τους σε ενδομητριωσικά κύτταρα.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης;
Τα κλασσικά συμπτώματα της ενδομητρίωσης είναι επώδυνη περίοδος (δυσμηνόρροια), πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή (δυσπαρεύνια), υπογονιμότητα. Οι γυναίκες που έχουν ενδομητρίωση συχνά αναφέρουν τα εξής συμπτώματα:

Πόνος

Επώδυνες περίοδοι
Πόνος λίγες μέρες πριν την περίοδο
Πόνος κατά την ωορρηξία
Πόνος σε εσωτερική γυναικολογική εξέταση
Πόνος στα πόδια
Πόνος στη μέση

Αιμορραγία

Μεγάλη ποσότητα αίματος κατά την περίοδο με ή χωρίς πήγματα
Παρατεταμένη αιμορραγία κατά την περίοδο
Πριν από την περίοδο μικρή ποσότητα αίματος να χάνεται
Διαταραχές του κύκλου με άστατη περίοδο και αιμορραγία
Μικρή ποσότητα καφέ κολπικής αιμόρροιας πριν και μετά την περίοδο

Συμπτώματα από τη κύστη και το έντερο

Επώδυνες κενώσεις, δηλαδή πόνος κατά την κένωση
Πόνος πριν ή μετά τις κενώσεις (αφόδευση)
Αίμα από το έντερο/ορθό
Πόνος κατά την ούρηση
Πόνος πριν / μετά την ούρηση
Αίμα στα ούρα (αιματουρία)

Άλλα συμπτώματα

Ληθαργικότητα
Ναυτία
Χρόνια κόπωση
Δυσθυμία / κατάθλιψη
Υποτροπιάζουσες λοιμώξεις όπως οι μύκητες
Λιποθυμικές τάσεις ή λιποθυμία κατά την περίοδο

Οι περισσότερες γυναίκες με ενδομητρίωση θα έχουν αρκετά ή κάποια από τα συμπτώματα. Παρ’ όλα αυτά κάποιες γυναίκες δεν θα έχουν καθόλου συμπτωματολογία. Γνωρίζουμε ότι ο βαθμός ενδομητρίωσης – δηλαδή πόσο κάποια γυναίκα έχει ενδομητρίωση στη κοιλιά της- δεν είναι ανάλογος με την αίσθηση του πόνου που έχει. Έτσι γυναίκες με λίγη ενδομητρίωση μπορεί να έχουν πάρα πολύ πόνο ή και το αντίθετο. Οι σοκολατοειδείς κύστεις στις ωοθήκες μπορεί να είναι χωρίς καμία συμπτωματολογία και να αποτελέσουν τυχαίο εύρημα κατά τη διερεύνηση υπογονιμότητας.

Πόσο συχνή είναι η ενδομητρίωση;
Η ενδομητρίωση είναι η δεύτερη πιο συχνή γυναικολογική πάθηση. Στη Μ. Βρετανία εκτιμάται ότι υπάρχουν 1.5-2 εκατομμύρια γυναίκες που πάσχουν από ενδομητρίωση, ενώ παγκοσμίως αυτό το ποσοστό εκτιμάται περί της 176 εκατομμύρια γυναίκες.

Ποιος επηρεάζεται από ενδομητρίωση;
Υπάρχουν αρκετοί μύθοι γύρω από το ποιος μπορεί να επηρεαστεί από την πάθηση. Παρά ταύτα η ουσία είναι ότι όλες οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας καθώς και έφηβα κορίτσια ανεξαρτήτου καταγωγής και εθνικής προέλευσης μπορεί να επηρεαστούν από ενδομητρίωση.

Πώς γίνεται η διάγνωση της ενδομητρίωσης;
Η μοναδική διαγνωστική αδιαμφισβήτητη εξέταση είναι η λαπαροσκόπηση. Αυτή είναι μια επέμβαση κατά την οποία μία ενδοσκοπική κάμερα τοποθετείται στη κοιλιά και βλέπει τόσο το εσωτερικό της κοιλιάς όσο και τις εμφυτεύσεις της ενδομητρίωσης. Λόγω της αυξημένης ευκρίνειας, ανάλυσης και μεγέθυνσης που έχει η ενδοσκοπική κάμερα ακόμα και μικρές εστίες μπορούν να αναγνωριστούν.

Η εναλλακτική προσέγγιση είναι η λαπαροτομία δηλαδή η ανοικτή τομή, παραταύτα η διαδικασία αυτή χρησιμοποιεί μεγάλη τομή στην κοιλιά που δημιουργεί συμφύσεις και μετεγχειρητικό πόνο, καθώς και η αναγνώριση των εστιών δεν μπορεί να γίνει με τόσο αποτελεσματικό όσο η λαπαροσκόπηση τρόπο.
Οι παρακλινικές εξετάσεις όπως υπερηχογραφήματα, μαγνητική, εξετάσεις αίματος και εσωτερική εξέταση μπορούν να δώσουν την υποψία της ενδομητρίωσης. Παρόλα αυτά ένα φυσιολογικό υπερηχογράφημα, αιματολογική εξέταση και εσωτερική γυναικολογική εξέταση δεν σημαίνει ότι μία γυναίκα δεν έχει ενδομητρίωση.

Επειδή τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης είναι κάπως κοινά στο γυναικείο πληθυσμό, η διάγνωση αυτής είναι συχνά καθυστερημένη. Ο μέσος χρόνος διάγνωσης είναι τα περί 8 χρόνια στη Μ. Βρετανία και τα 12 έτη στις Η.Π.Α από τότε που πρωτοεμφανίζονται και αναφέρονται τα συμπτώματα στο γυναικολόγο.

Τρόποι αντιμετώπισης συμπτωματολογίας και πάθησης

Υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπιστούν τα συμπτώματα αλλά και η πάθηση. Η αντιμετώπιση και θεραπεία που αποφασίζεται πρέπει να είναι σε συνδυασμό με το γυναικολόγο σας. Η απόφαση θα είναι συνάρτηση διαφόρων παραγόντων όπως: